Το ερώτημα είναι «γιατί». Γιατί η πιο εμβολιασμένη ήπειρος του πλανήτη, με το πιο ανεπτυγμένο και κοινωνικοποιημένο σύστημα υγείας, με δημοκρατικές κυβερνήσεις και υψηλούς δείκτες κοινωνικής και ιδεολογικής συνοχής δεν μπορεί να ξεπεράσει τον βραχνά της πανδημίας; Σε μερικούς μήνες θα κλείσουν δυο χρόνια από την αρχή αυτής της δυσάρεστης ιστορίας, και όμως αυτή συνεχίζει να διχάζει κοινωνίες, να υποσκάπτει την νομιμοποίηση των πολιτικών συστημάτων, να τροφοδοτεί οικονομικές κρίσεις. Τι έχει πάει λάθος;

Οι απαντήσεις είναι δύσκολο να δοθούν, ιδιαίτερα αν κάποιος θέλει να αποφύγει γενικεύσεις, αφορισμούς και επιφανειακές συγκρίσεις που από την αρχή της κρίσης έχουν στιγματίσει την δημόσια συζήτηση. Εδώ και μήνες έχουμε το ίδιο βαρετό γαϊτανάκι χωρών να εναλλάσσονται στον ρόλο του «success story» και της «αποτυχίας». Η Σουηδία κάποτε έκανε «ανο(η)σία αγέλης», αλλά σήμερα έχει λιγότερους νεκρούς από την Ελλάδα. Η ανατολική Ευρώπη σχεδόν δεν έζησε πανδημία στο πρώτο κύμα αλλά έκτοτε έχει γίνει το επίκεντρό της. Έλεγαν ότι αυτό οφειλόταν στον χαμηλό εμβολιασμό εκεί, αλλά να που ξαφνικά οι χώρες με μεγαλύτερα ποσοστά εμβολιασμού της Δυτικής Ευρώπης είναι προ των πυλών νέων λοκντάουν.

Υποτίθεται ότι πια ζούμε «πανδημία ανεμβολίαστων» και όλοι ψάχνουν εναγωνίως να βρουν τους υπαιτίους. Στην Ελλάδα κάποιοι έχουν πάντα έτοιμη την απάντηση: η Εκκλησία και η εν γένει οπισθοδρόμηση μιας χώρας που «δεν πέρασε Διαφωτισμό». Το οποίο βεβαίως εγείρει το ζήτημα αν και το 32% των Γερμανών ανεμβολίαστων είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Πρόσφατη έρευνα Γερμανών επιστημόνων έδειξε ότι ο ιός διασπείρεται πολύ περισσότερο σε αυτό το κύμα σε περιοχές όπου είναι υψηλότερα τα ποσοστά του ακροδεξιού AfD. Όπως η Εκκλησία στην Ελλάδα, έτσι και η «ακροδεξιά» σε άλλες χώρες είναι πάντα μια βολική λύση. Ερωτάται βέβαια τι ρόλο έπαιξε η «ακροδεξιά» σε άλλα κύματα που είχαν επίκεντρο μεγάλα κοσμοπολίτικα και πολυεθνικά αστικά κέντρα όπως το Λονδίνο και η Νέα Υόρκη, ή σε χώρες που έζησαν μεγάλο κύμα προηγούμενους μήνες όπως η Πορτογαλία όπου δεν υπάρχει ισχυρή ακροδεξιά.

Οι ευρωπαϊκές ηγεσίες ψάχνουν υπαιτίους παντού εκτός, τελικά, από τους εαυτούς τους. Τα εμβόλια έχουν σώσει εκατομμύρια ζωές, κανείς σώφρων δεν το αμφισβητεί, αποδεικνύεται όμως ότι ήταν τελικά ένα μέσο σχετικής χαλάρωσης, όχι μαγικό ραβδί, τουλάχιστον όχι μέχρι να τελειοποιηθούν. Χρειάζονται επαναληπτικές δόσεις και, έτσι κι αλλιώς, με ιό τέτοιας μεταδοτικότητας, η μαζική ανοσία φαίνεται ότι χρειάζεται ποσοστά κάλυψης κοντά στο 90%. Καμιά ελεύθερη κοινωνία δεν θα πετύχαινε τέτοιο ποσοστό χωρίς κρατική επιβολή, έχουν περάσει όμως οι εποχές που οι πολιτικές ελίτ στην Ευρώπη έχουν τέτοια ισχύ και κύρος επί των θυμωμένων και εξατομικευμένων κοινωνιών τους. Στην πραγματικότητα και το πρόγραμμα εμβολιασμού, όπως και η έξοδος από τα πρώτα λοκντάουν το καλοκαίρι του 2020, αποδείχτηκε ένα στοίχημα, χαμένο τελικά, υπονομευμένο εξαρχής από τα απαράδεκτα πολιτικά παιχνίδια στο Βερολίνο και τις Βρυξέλλες γύρω από το Άστρα Ζένεκα τον περασμένο χειμώνα.

Η κρίση τελικά μετέτρεψε τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ευρώπης σε αδυναμίες. Η πρόσβαση στα κορυφαία ιατρικά εργαλεία επέτρεψε μια άλογη ρητορεία περί «θαυματουργής επιστήμης» και κατέληξε στην πολιτικοποίηση των εμβολίων. Ο ιδεαλισμός της «ζωής πάνω από την οικονομία» για να δικαιολογηθούν τα πρώτα λοκντάουν μετέπεσε σε ένα σχεδόν σαδιστικό ανοιγοκλείσιμο των οικονομιών, χωρίς προφανές σχέδιο ή κριτήρια. Η αρχική διασφάλιση του «ακούμε τους ειδικούς» έγινε τελικά δικαιολογία απραξίας από την πολιτική τάξη και ευκαιρία δημοσιότητας και προβολής για την επιστημονική. Μια ήπειρος εθισμένη στην «διαρκή κρίση».

* Ο Άγγελος Χρυσόγελος είναι επίκουρος καθηγητής διεθνών σχέσεων στο London Metropolitan University και εταίρος του Chatham House.

Πρώτη δημοσίευση στην Ναυτεμπορική